ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Στην ευρύτερη περιοχή της Ποντοκώμης υπάρχει ένα αξιόλογο λιγνιτικό κοίτασμα με εκμεταλλεύσιμα αποθέματα της τάξης των 413.000.000 τόνων, το οποίο παρουσιάζει τη δεύτερη μικρότερη σχέση εκμετάλλευσης από όλα τα υπόλοιπα κοιτάσματα του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας (ΛΚΔΜ). Ένα μέρος του κοιτάσματος ευρίσκεται κάτω από τις εγκαταστάσεις του ΑΗΣ Καρδιάς – ΚΥΤ Καρδιάς, ενώ ένα άλλο σημαντικό τμήμα του (139.000.000 τόνοι) αναπτύσσεται στο υπέδαφος του Δημοτικού Διαμερίσματος Ποντοκώμης(1).
Στην πλήρη του ανάπτυξη το ορυχείο θα «καταπιεί» τον οικισμό της Ποντοκώμης, ενώ θα πλησιάσει επικίνδυνα το Μαυροδέντρι, σε μια απόσταση που δεν θα ξεπερνά τα 3 χιλιόμετρα. Το νέο ορυχείο θα προστεθεί στο σύνολο των 300.000 στρεμμάτων που αναγκαστικά απαλλοτριώθηκαν για λογαριασμό της ΔΕΗ, ενώ η Ποντοκώμη θα προστεθεί στη λίστα των οικισμών (ΚΟΜΑΝΟΣ, ΧΑΡΑΥΓΗ, ΚΑΡΔΙΑ, ΚΛΕΙΤΟ, ) που διαγράφτηκαν από το χάρτη στο βωμό της εξόρυξης του λιγνίτη και της παραγωγής ενέργειας.
Οι εκσκαφείς βέβαια δεν θα σταματήσουν στα νέα όρια, καθώς η γεωτρητική έρευνα προβλέπεται να επεκταθεί στον Τομέα «Κ» της λεκάνης Σαριγκιόλ.
Για το σχεδιαζόμενο ορυχείο της Ποντοκώμης πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί την τελευταία διετία. Το συμπέρασμα είναι ότι, παρά την 60χρονη αρνητική εμπειρία από τις σοβαρές και πολυδιάστατες επιπτώσεις της εξόρυξης του λιγνίτη, ελάχιστοι είναι αυτοί που αντιδρούν στην διάνοιξη του νέου ορυχείου. Για μια ακόμα φορά η ΔΕΗ, με την αποδοχή – και συχνά με την πίεση - της τοπικής κοινωνίας και κυρίως των εκπροσώπων της (νομαρχία, δήμοι, συνδικάτα), θα πάρει αυτό που επιδιώκει.
Το σκηνικό γνωστό, το έργο έχει παιχτεί πολλές φορές, ενώ το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο. Κάποιοι βέβαια –τοπικοί παράγοντες που με ιδιαίτερη ένταση επιδιώκουν την διάνοιξη νέων ορυχείων και πιέζουν προς αυτήν την κατεύθυνση - αντί να διαδραματίσουν ρόλο πρωταγωνιστή αρκούνται στον ρόλο του κομπάρσου. Αλλά όταν οι επόμενες γενιές θα αποδώσουν τις ευθύνες, προφανώς αυτοί δεν θα υπάρχουν για να τις αναλάβουν.
Εκτίμηση των οικολογικών οργανώσεων της περιοχής, αλλά και του γράφοντος είναι πως το εν λόγω ορυχείο δεν πρέπει να γίνει. Πέρα από τον παγκόσμιο κανόνα για άμεσο περιορισμό των στερεών καυσίμων και τις διεθνείς υποχρεώσεις μας για τη δραστική μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, το ορυχείο της Ποντοκώμης κρίνεται και τοπικά ασύμφορο. Βραχυπρόθεσμα θα λύσει πολύ λιγότερα προβλήματα της τοπικής κοινωνίας από αυτά που θα δημιουργήσει, ενώ μακροπρόθεσμα θα συμβάλει με τη σειρά του στη γενικότερη απαξίωση τις περιοχής.
Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει για πρώτη φόρα να βάλουμε φρένο στα σχέδια για την επέκταση των ορυχείων.
Στην πλήρη του ανάπτυξη το ορυχείο θα «καταπιεί» τον οικισμό της Ποντοκώμης, ενώ θα πλησιάσει επικίνδυνα το Μαυροδέντρι, σε μια απόσταση που δεν θα ξεπερνά τα 3 χιλιόμετρα. Το νέο ορυχείο θα προστεθεί στο σύνολο των 300.000 στρεμμάτων που αναγκαστικά απαλλοτριώθηκαν για λογαριασμό της ΔΕΗ, ενώ η Ποντοκώμη θα προστεθεί στη λίστα των οικισμών (ΚΟΜΑΝΟΣ, ΧΑΡΑΥΓΗ, ΚΑΡΔΙΑ, ΚΛΕΙΤΟ, ) που διαγράφτηκαν από το χάρτη στο βωμό της εξόρυξης του λιγνίτη και της παραγωγής ενέργειας.
Οι εκσκαφείς βέβαια δεν θα σταματήσουν στα νέα όρια, καθώς η γεωτρητική έρευνα προβλέπεται να επεκταθεί στον Τομέα «Κ» της λεκάνης Σαριγκιόλ.
Για το σχεδιαζόμενο ορυχείο της Ποντοκώμης πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί την τελευταία διετία. Το συμπέρασμα είναι ότι, παρά την 60χρονη αρνητική εμπειρία από τις σοβαρές και πολυδιάστατες επιπτώσεις της εξόρυξης του λιγνίτη, ελάχιστοι είναι αυτοί που αντιδρούν στην διάνοιξη του νέου ορυχείου. Για μια ακόμα φορά η ΔΕΗ, με την αποδοχή – και συχνά με την πίεση - της τοπικής κοινωνίας και κυρίως των εκπροσώπων της (νομαρχία, δήμοι, συνδικάτα), θα πάρει αυτό που επιδιώκει.
Το σκηνικό γνωστό, το έργο έχει παιχτεί πολλές φορές, ενώ το αποτέλεσμα είναι πάντα το ίδιο. Κάποιοι βέβαια –τοπικοί παράγοντες που με ιδιαίτερη ένταση επιδιώκουν την διάνοιξη νέων ορυχείων και πιέζουν προς αυτήν την κατεύθυνση - αντί να διαδραματίσουν ρόλο πρωταγωνιστή αρκούνται στον ρόλο του κομπάρσου. Αλλά όταν οι επόμενες γενιές θα αποδώσουν τις ευθύνες, προφανώς αυτοί δεν θα υπάρχουν για να τις αναλάβουν.
Εκτίμηση των οικολογικών οργανώσεων της περιοχής, αλλά και του γράφοντος είναι πως το εν λόγω ορυχείο δεν πρέπει να γίνει. Πέρα από τον παγκόσμιο κανόνα για άμεσο περιορισμό των στερεών καυσίμων και τις διεθνείς υποχρεώσεις μας για τη δραστική μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα, το ορυχείο της Ποντοκώμης κρίνεται και τοπικά ασύμφορο. Βραχυπρόθεσμα θα λύσει πολύ λιγότερα προβλήματα της τοπικής κοινωνίας από αυτά που θα δημιουργήσει, ενώ μακροπρόθεσμα θα συμβάλει με τη σειρά του στη γενικότερη απαξίωση τις περιοχής.
Παρακάτω θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε τους λόγους για τους οποίους θα πρέπει για πρώτη φόρα να βάλουμε φρένο στα σχέδια για την επέκταση των ορυχείων.
ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΟΣ ΑΕΡΑΣ : οδυνηρές παρενέργειες και αθεράπευτες πληγές
Το συγκεκριμένο ορυχείο λοιπόν θα προστεθεί στα υπόλοιπα. Και η δραστηριότητα του θα λειτουργήσει προσθετικά στην γενικότερη ρύπανση και περιβαλλοντική διατάραξη που προκαλείται στην περιοχή (δεν είναι και λίγη), τόσο από τα ορυχεία όσο και από τους σταθμούς.
Επιβαρύνεται συχνά η ατμόσφαιρα από τις αυξημένες εκπομπές τέφρας των σταθμών, αλλά και από τα αιωρούμενα σωματίδια λιγνίτη, στείρων και τέφρας, που παράγονται λόγω του συγκεκριμένου τρόπου εκμετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασμάτων : επιφανειακή εξόρυξη σε ανοιχτά ορυχεία, με σύστημα μεταφοράς ανοικτών ταινιόδρομων και τη μεγάλη διακίνηση μαζών. Είναι γνωστό ότι κάθε χρόνο ανασκάπτονται πάνω από 300.000.000 τόνοι γης. Εκτός των ταινιόδρομων, η σκόνη των οποίων παραμένει άλυτο πρόβλημα, παρότι υπάρχουν τεχνικές λύσεις, τα περισσότερα από 1000 φορτηγά, που μετακινούνται ημερησίως στο ΛΚΔΜ, μαζί με του τεράστιους εκσκαφείς και αποθέτες αυξάνουν το μόνιμο υπόβαθρο σκόνης σε όλο το λεκανοπέδιο Κοζάνης – Πτολεμαΐδας. Αυτό έχει, όπως είναι φυσικό, σοβαρότατες επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία των κατοίκων της περιοχής(2).
Και επειδή έντονη είναι η συζήτηση των τοπικών παραγόντων περί επαναστατικών τεχνολογιών και περιβαλλοντικών όρων, που «αυτή τη φορά θα τηρηθούν», εύλογα κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι οι άνθρωποι κατέβηκαν από άλλον πλανήτη. Έχοντας την εμπειρία τόσων χρόνων, στη διάρκεια των οποίων οι περιβαλλοντικοί όροι είτε παραβιάζονταν είτε προσαρμόζονταν στις ανάγκες της ΔΕΗ με την συνενοχή του ΥΠΕΧΩΔΕ, πρέπει να είναι κανείς αφελής για να πιστέψει ότι «αυτή τη φορά» η νομοθεσία θα εφαρμοστεί από μια επιχείρηση που συνεπώς είναι υπότροπη και ένα κράτος που μόνιμα είναι αναξιόπιστο.
Πριν ανοίξουμε λοιπόν κι άλλο ένα μέτωπο με νέα ορυχεία ας απαιτήσουμε τουλάχιστον την τήρηση των κανονισμών και των νόμων στα ήδη υπάρχοντα . Και πιο συγκεκριμένα :
*Εφαρμογή αποτελεσματικών τεχνολογιών (με ειδικά γαλακτώματα) για τη μείωσης της σκόνης που παράγεται στα ορυχεία
* Κλειστοί ταινιόδρομοι μεταφοράς τέφρας και λιγνίτη.
* Συχνές διαβροχές δρόμων, όπου κινούνται φορτηγά και βαριά μηχανήματα.
* Τοποθέτηση στεγάστρων στα ρυπογόνα σημεία.
* Κάλυψη των φορτίων των φορτηγών.
Πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε ότι όσο αυξάνουμε την παραγωγή ενέργειας από στερεά καύσιμα και όσο εντατικοποιούμε την εξόρυξη λιγνίτη, τόσο κι εμείς συμβάλουμε στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Ειδικά στον τομέα των κλιματικών αλλαγών οι ευθύνες της χώρας μας είναι τεράστιες. Είμαστε το μαύρο πρόβατο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και από τους χειρότερους στον κόσμο. Η μέση ετήσια παραγωγή λιγνίτη είναι 7 τόνοι ανά κάτοικο, όταν οι Κινέζοι που θεωρούνται πιο βρώμικοι παράγουν 1,8 τόνους / κάτοικο ! Μπορεί για κάποιους αυτά να θεωρούνται ψιλά γράμματα και το διοξείδιο του άνθρακα να παίρνει συγχωροχάρτι μιας και είναι «το αθώο αέριο των αναψυκτικών», αλλά τα περιθώρια να παίζουμε με το μέλλον του πλανήτη έχουν στενέψει επικίνδυνα. Υπενθυμίζουμε ότι ο Ν. Κοζάνης φιλοξενεί το 1ο και 2ο πιο ρυπογόνα εργοστάσια της Ευρώπης σε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (υπολογίζοντας τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά παραγόμενη κιλοβατώρα και όχι λόγω του μεγέθους των σταθμών όπως παλαιότερα ο κ. Σιούφας είχε ισχυριστεί ) κι ότι οι εκπομπές του εν λόγω αερίου, που είναι η κύρια αιτία για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ισοδυναμούν με την κίνηση 6,000,000 αυτοκίνητων στο λεκανοπέδιο.
Η ΔΕΗ είναι υπεύθυνη για το 50 % των εκπομπών CO2 2 της χώρας. Τι περιμένουμε για να αλλάξουμε ρότα και να στραφούμε πλέον σε νέες μορφές ενέργειας και κυρίως στις ανανεώσιμες πηγές ;
Το συγκεκριμένο ορυχείο λοιπόν θα προστεθεί στα υπόλοιπα. Και η δραστηριότητα του θα λειτουργήσει προσθετικά στην γενικότερη ρύπανση και περιβαλλοντική διατάραξη που προκαλείται στην περιοχή (δεν είναι και λίγη), τόσο από τα ορυχεία όσο και από τους σταθμούς.
Επιβαρύνεται συχνά η ατμόσφαιρα από τις αυξημένες εκπομπές τέφρας των σταθμών, αλλά και από τα αιωρούμενα σωματίδια λιγνίτη, στείρων και τέφρας, που παράγονται λόγω του συγκεκριμένου τρόπου εκμετάλλευσης των λιγνιτικών κοιτασμάτων : επιφανειακή εξόρυξη σε ανοιχτά ορυχεία, με σύστημα μεταφοράς ανοικτών ταινιόδρομων και τη μεγάλη διακίνηση μαζών. Είναι γνωστό ότι κάθε χρόνο ανασκάπτονται πάνω από 300.000.000 τόνοι γης. Εκτός των ταινιόδρομων, η σκόνη των οποίων παραμένει άλυτο πρόβλημα, παρότι υπάρχουν τεχνικές λύσεις, τα περισσότερα από 1000 φορτηγά, που μετακινούνται ημερησίως στο ΛΚΔΜ, μαζί με του τεράστιους εκσκαφείς και αποθέτες αυξάνουν το μόνιμο υπόβαθρο σκόνης σε όλο το λεκανοπέδιο Κοζάνης – Πτολεμαΐδας. Αυτό έχει, όπως είναι φυσικό, σοβαρότατες επιδράσεις στην ανθρώπινη υγεία των κατοίκων της περιοχής(2).
Και επειδή έντονη είναι η συζήτηση των τοπικών παραγόντων περί επαναστατικών τεχνολογιών και περιβαλλοντικών όρων, που «αυτή τη φορά θα τηρηθούν», εύλογα κάποιος μπορεί να υποθέσει ότι οι άνθρωποι κατέβηκαν από άλλον πλανήτη. Έχοντας την εμπειρία τόσων χρόνων, στη διάρκεια των οποίων οι περιβαλλοντικοί όροι είτε παραβιάζονταν είτε προσαρμόζονταν στις ανάγκες της ΔΕΗ με την συνενοχή του ΥΠΕΧΩΔΕ, πρέπει να είναι κανείς αφελής για να πιστέψει ότι «αυτή τη φορά» η νομοθεσία θα εφαρμοστεί από μια επιχείρηση που συνεπώς είναι υπότροπη και ένα κράτος που μόνιμα είναι αναξιόπιστο.
Πριν ανοίξουμε λοιπόν κι άλλο ένα μέτωπο με νέα ορυχεία ας απαιτήσουμε τουλάχιστον την τήρηση των κανονισμών και των νόμων στα ήδη υπάρχοντα . Και πιο συγκεκριμένα :
*Εφαρμογή αποτελεσματικών τεχνολογιών (με ειδικά γαλακτώματα) για τη μείωσης της σκόνης που παράγεται στα ορυχεία
* Κλειστοί ταινιόδρομοι μεταφοράς τέφρας και λιγνίτη.
* Συχνές διαβροχές δρόμων, όπου κινούνται φορτηγά και βαριά μηχανήματα.
* Τοποθέτηση στεγάστρων στα ρυπογόνα σημεία.
* Κάλυψη των φορτίων των φορτηγών.
Πρέπει επιτέλους να καταλάβουμε ότι όσο αυξάνουμε την παραγωγή ενέργειας από στερεά καύσιμα και όσο εντατικοποιούμε την εξόρυξη λιγνίτη, τόσο κι εμείς συμβάλουμε στην καταστροφή του περιβάλλοντος. Ειδικά στον τομέα των κλιματικών αλλαγών οι ευθύνες της χώρας μας είναι τεράστιες. Είμαστε το μαύρο πρόβατο στην Ευρωπαϊκή Ένωση και από τους χειρότερους στον κόσμο. Η μέση ετήσια παραγωγή λιγνίτη είναι 7 τόνοι ανά κάτοικο, όταν οι Κινέζοι που θεωρούνται πιο βρώμικοι παράγουν 1,8 τόνους / κάτοικο ! Μπορεί για κάποιους αυτά να θεωρούνται ψιλά γράμματα και το διοξείδιο του άνθρακα να παίρνει συγχωροχάρτι μιας και είναι «το αθώο αέριο των αναψυκτικών», αλλά τα περιθώρια να παίζουμε με το μέλλον του πλανήτη έχουν στενέψει επικίνδυνα. Υπενθυμίζουμε ότι ο Ν. Κοζάνης φιλοξενεί το 1ο και 2ο πιο ρυπογόνα εργοστάσια της Ευρώπης σε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (υπολογίζοντας τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα ανά παραγόμενη κιλοβατώρα και όχι λόγω του μεγέθους των σταθμών όπως παλαιότερα ο κ. Σιούφας είχε ισχυριστεί ) κι ότι οι εκπομπές του εν λόγω αερίου, που είναι η κύρια αιτία για το φαινόμενο του θερμοκηπίου, ισοδυναμούν με την κίνηση 6,000,000 αυτοκίνητων στο λεκανοπέδιο.
Η ΔΕΗ είναι υπεύθυνη για το 50 % των εκπομπών CO2 2 της χώρας. Τι περιμένουμε για να αλλάξουμε ρότα και να στραφούμε πλέον σε νέες μορφές ενέργειας και κυρίως στις ανανεώσιμες πηγές ;
ΥΔΑΤΙΝΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ : η καταστροφή συνεχίζετε.
Ένα πραγματικά αμείλικτο δίλημμα που αιωρείται όλα αυτά τα χρόνια, αλλά οι περισσότεροι αποφεύγουν να το απαντήσουν είναι ‘’ΟΡΥΧΕΙΑ ή ΝΕΡΟ’’; Δυστυχώς οι επιλογές μας ήταν ΟΛΕΣ υπέρ των ορυχείων και ΚΑΜΙΑ υπέρ των νερών. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό για το υδάτινο δυναμικό. Η υπόγεια υδροφορία θυσιάστηκε κατά τη διαδικασία της εξόρυξης , η Σαριγκόλ στράγγισε, οι πομώνες τραβούν αέρα, ενώ αρκετοί Δήμοι, όπως η Κοζάνη μεταναστεύουν μακριά να βρουν νερό με υψηλό κόστος άντλησης και μεταφοράς. Μήπως πρέπει επιτέλους να βάλουμε ένα φρένο στην ληστεία του υδάτινου δυναμικού της περιοχής;
Το κόστος του νερού έχει αυξηθεί θεαματικά για όλους τους χρήστες, αστικούς , βιομηχανικούς, γεωργικούς. Ειδικά οι αγρότες της περιοχής αντιμετωπίζουν πλέον πρόβλημα επιβίωσης. Αν δεν αλλάξουμε σήμερα αντιλήψεις και εξακολουθούμε να θεωρούμε τα υδατικά αποθέματα ως ιδιωτική δεξαμενή μιας χρήσης, τότε είναι δεδομένο πως η κατάσταση δεν είναι αντιστρέψιμη και πως οι επόμενες γενιές θα πουν το νερό νεράκι.
Προφανώς μια άλλη λογική για τα νερά, που να στηρίζεται στην ορθολογική διαχείριση των υδάτων και στην Οδηγία 2000 της ΕΕ, (που έχουμε υπογράψει, αλλά δεν εφαρμόζουμε) είναι να μη διανοιχτούν νέα ορυχεία, να γίνει συνολικό διαχειριστικό σχέδιο για την υδρολογική λεκάνη, να εμπλουτισθούν οι υπόγειοι υδροφρορείς και να αντικατασταθούν οι υδροβόρες καλλιέργειες με πιο ξερικές.
Υποχρέωση όλων αυτών που ζητούν νέα ορυχεία είναι να απαντήσουν πως θα διασώσουμε τα υδάτινα αποθέματα της περιοχής αλλά και να μας πουν ποιος θα κληθεί να πληρώσει τούτο το κόστος; Γιατί μέχρι σήμερα το πληρώνει η ίδια η τοπική κοινωνία, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί.
Ένα πραγματικά αμείλικτο δίλημμα που αιωρείται όλα αυτά τα χρόνια, αλλά οι περισσότεροι αποφεύγουν να το απαντήσουν είναι ‘’ΟΡΥΧΕΙΑ ή ΝΕΡΟ’’; Δυστυχώς οι επιλογές μας ήταν ΟΛΕΣ υπέρ των ορυχείων και ΚΑΜΙΑ υπέρ των νερών. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό για το υδάτινο δυναμικό. Η υπόγεια υδροφορία θυσιάστηκε κατά τη διαδικασία της εξόρυξης , η Σαριγκόλ στράγγισε, οι πομώνες τραβούν αέρα, ενώ αρκετοί Δήμοι, όπως η Κοζάνη μεταναστεύουν μακριά να βρουν νερό με υψηλό κόστος άντλησης και μεταφοράς. Μήπως πρέπει επιτέλους να βάλουμε ένα φρένο στην ληστεία του υδάτινου δυναμικού της περιοχής;
Το κόστος του νερού έχει αυξηθεί θεαματικά για όλους τους χρήστες, αστικούς , βιομηχανικούς, γεωργικούς. Ειδικά οι αγρότες της περιοχής αντιμετωπίζουν πλέον πρόβλημα επιβίωσης. Αν δεν αλλάξουμε σήμερα αντιλήψεις και εξακολουθούμε να θεωρούμε τα υδατικά αποθέματα ως ιδιωτική δεξαμενή μιας χρήσης, τότε είναι δεδομένο πως η κατάσταση δεν είναι αντιστρέψιμη και πως οι επόμενες γενιές θα πουν το νερό νεράκι.
Προφανώς μια άλλη λογική για τα νερά, που να στηρίζεται στην ορθολογική διαχείριση των υδάτων και στην Οδηγία 2000 της ΕΕ, (που έχουμε υπογράψει, αλλά δεν εφαρμόζουμε) είναι να μη διανοιχτούν νέα ορυχεία, να γίνει συνολικό διαχειριστικό σχέδιο για την υδρολογική λεκάνη, να εμπλουτισθούν οι υπόγειοι υδροφρορείς και να αντικατασταθούν οι υδροβόρες καλλιέργειες με πιο ξερικές.
Υποχρέωση όλων αυτών που ζητούν νέα ορυχεία είναι να απαντήσουν πως θα διασώσουμε τα υδάτινα αποθέματα της περιοχής αλλά και να μας πουν ποιος θα κληθεί να πληρώσει τούτο το κόστος; Γιατί μέχρι σήμερα το πληρώνει η ίδια η τοπική κοινωνία, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί.
Το σλόγκαν του «φτηνού» λιγνίτη
Tο βασικότερο ίσως επιχείρημα των υπέρμαχων νέων ορυχείων είναι, ότι ο λιγνίτης είναι φθηνός. Είναι όμως; Στην τιμή του λιγνίτη δεν υπολογίζονται τα κρυφά κόστη, το λεγόμενο «εξωτερικό κόστος», που αποτιμά τις οικονομικές ζημιές που προκαλούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης και της παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη . Τέτοια στοιχεία κόστους είναι :
· Κόστος απώλειας / ρύπανσης νερού (ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ).
· Κόστος ασφαλισμένων από πρόσθετη νοσηλεία λόγω ρύπανση (ΙΑΤΡΟ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ).
· Κόστος απουσίας από την εργασία λόγω περιβαλλοντικών ασθενειών (ΧΑΜΕΝΕΣ ΕΡΓΑΤΩΡΕΣ).
· Απώλεια αξίας γεωργικής παραγωγής για 100 χρόνια περίπου στις ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΜΕΝΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ των ορυχείων. (Η απώλεια αυτή μπορεί να συνεχιστεί και μετά, εφόσον η αποκατάσταση των εδαφών είναι ελλιπής)
· κλπ, κλπ
Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθούν η ΑΓΟΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΡΥΠΩΝ, λόγω υπέρβασης των εκπομπών CO2, o φόρος στερεών καυσίμων που θα έπρεπε να ισχύει όπως σε όλο τον πλανήτη και άλλα.
Τα κόστη αυτά καταρρίπτουν το μύθο του φθηνού λιγνίτη. Ο λόγος που δεν υπολογίζονται είναι προφανής. Για να μην αντιδρούν όσοι τα χρεώνονται, χωρίς πιθανόν να τα αντιλαμβάνονται. Αυτοί είναι οι Έλληνες φορολογούμενοι γενικώς, οι αγρότες και γενικώς οι χρήστες των – καταστραμμένων πλέον – υδροφορέων, οι τοπικές κοινωνίες, κλπ. Οι μόνοι που δεν το πληρώνουν είναι οι μέτοχοι της ΔΕΗ. Π.χ. το αυξημένο κόστος νερού της Κοζάνης, που έχασε τις πηγές ύδρευσης της λόγω των εξορύξεων θα το πληρώσει ο Κοζανίτης καταναλωτής. Ο ΔΗΜΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗ αποπληρώνει μέσω του Τοπικού Πόρου χρέος προς ΔΕΗ, που προκλήθηκε από την άντληση νερού από μεγάλο βάθος, λόγω του γεγονότος ότι οι παλαιότερες γεωτρήσεις στην περιοχή ΣΑΡΙΓΚΙΟΛ δεν καλύπτουν τις ανάγκες ύδρευσης των κατοίκων. Κι όμως το κονδύλι αυτό θα έπρεπε να το πληρώσει η ΔΕΗ, ενώ τα χρήματα του Πόρου θα έπρεπε να διατεθούν για άλλα έργα του Δήμου. Ο τοπικός Πόρος δεν είναι για να πληρώνουμε λογαριασμούς του νερού.
Στα πλαίσια λοιπόν του Ευρωπαϊκού προγράμματος Extern E, έγινε προσπάθεια αποτίμησης του εξωτερικού κόστους. Μια μέση μετριοπαθής εκτίμηση είναι 0,046 – 0,255 ευρώ/KWh για το λιγνίτη. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η τιμή της λιγνιτικής κιλοβατώρας θα πρέπει να είναι έως και 0,255 ευρώ ακριβότερη. Για σύγκριση, το εξωτερικό κόστος των φωτοβολταϊκών είναι μόλις 0,0014 ευρώ/ KWh και των αιολικών 0,0025 ευρώ / KWh(3).
Tο βασικότερο ίσως επιχείρημα των υπέρμαχων νέων ορυχείων είναι, ότι ο λιγνίτης είναι φθηνός. Είναι όμως; Στην τιμή του λιγνίτη δεν υπολογίζονται τα κρυφά κόστη, το λεγόμενο «εξωτερικό κόστος», που αποτιμά τις οικονομικές ζημιές που προκαλούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εξόρυξης και της παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη . Τέτοια στοιχεία κόστους είναι :
· Κόστος απώλειας / ρύπανσης νερού (ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΥΔΑΤΙΝΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ).
· Κόστος ασφαλισμένων από πρόσθετη νοσηλεία λόγω ρύπανση (ΙΑΤΡΟ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ).
· Κόστος απουσίας από την εργασία λόγω περιβαλλοντικών ασθενειών (ΧΑΜΕΝΕΣ ΕΡΓΑΤΩΡΕΣ).
· Απώλεια αξίας γεωργικής παραγωγής για 100 χρόνια περίπου στις ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΜΕΝΕΣ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΕΚΤΑΣΕΙΣ των ορυχείων. (Η απώλεια αυτή μπορεί να συνεχιστεί και μετά, εφόσον η αποκατάσταση των εδαφών είναι ελλιπής)
· κλπ, κλπ
Στα προηγούμενα πρέπει να προστεθούν η ΑΓΟΡΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΡΥΠΩΝ, λόγω υπέρβασης των εκπομπών CO2, o φόρος στερεών καυσίμων που θα έπρεπε να ισχύει όπως σε όλο τον πλανήτη και άλλα.
Τα κόστη αυτά καταρρίπτουν το μύθο του φθηνού λιγνίτη. Ο λόγος που δεν υπολογίζονται είναι προφανής. Για να μην αντιδρούν όσοι τα χρεώνονται, χωρίς πιθανόν να τα αντιλαμβάνονται. Αυτοί είναι οι Έλληνες φορολογούμενοι γενικώς, οι αγρότες και γενικώς οι χρήστες των – καταστραμμένων πλέον – υδροφορέων, οι τοπικές κοινωνίες, κλπ. Οι μόνοι που δεν το πληρώνουν είναι οι μέτοχοι της ΔΕΗ. Π.χ. το αυξημένο κόστος νερού της Κοζάνης, που έχασε τις πηγές ύδρευσης της λόγω των εξορύξεων θα το πληρώσει ο Κοζανίτης καταναλωτής. Ο ΔΗΜΟΣ ΥΨΗΛΑΝΤΗ αποπληρώνει μέσω του Τοπικού Πόρου χρέος προς ΔΕΗ, που προκλήθηκε από την άντληση νερού από μεγάλο βάθος, λόγω του γεγονότος ότι οι παλαιότερες γεωτρήσεις στην περιοχή ΣΑΡΙΓΚΙΟΛ δεν καλύπτουν τις ανάγκες ύδρευσης των κατοίκων. Κι όμως το κονδύλι αυτό θα έπρεπε να το πληρώσει η ΔΕΗ, ενώ τα χρήματα του Πόρου θα έπρεπε να διατεθούν για άλλα έργα του Δήμου. Ο τοπικός Πόρος δεν είναι για να πληρώνουμε λογαριασμούς του νερού.
Στα πλαίσια λοιπόν του Ευρωπαϊκού προγράμματος Extern E, έγινε προσπάθεια αποτίμησης του εξωτερικού κόστους. Μια μέση μετριοπαθής εκτίμηση είναι 0,046 – 0,255 ευρώ/KWh για το λιγνίτη. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η τιμή της λιγνιτικής κιλοβατώρας θα πρέπει να είναι έως και 0,255 ευρώ ακριβότερη. Για σύγκριση, το εξωτερικό κόστος των φωτοβολταϊκών είναι μόλις 0,0014 ευρώ/ KWh και των αιολικών 0,0025 ευρώ / KWh(3).
ΑΝΕΡΓΙΑ : μύθοι και πραγματικότητες.
Χρόνια τώρα κάποιοι θέτουν τεχνητά στην κοινωνία το γνωστό δίλημμα «ΔΕΗ ή ΑΝΕΡΓΙΑ». Η πραγματικότητα όμως τους διαψεύδει, αφού το αποτέλεσμα μετά από 60 χρόνια είναι και ΔΕΗ & ΑΝΕΡΓΙΑ. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, σε αντίθεση με την γενικότερη τάση μείωσης που καταγράφεται την τελευταία τετραετία, παρουσιάζει αύξηση και βέβαια, παραμένουμε αρνητικοί πρωταθλητές στη χώρα με ποσοστό 16,7 %.
Όσοι θέτουν αυτού του είδους τα διλήμματα θεωρούν πως η εργασία σε εργολάβους (συχνά υπό τραγικές συνθήκες) ή η μερική απασχόληση, που η ίδια η ΔΕΗ εφαρμόζει, κρίνεται ως μια αξιοπρεπής εργασιακή διέξοδος ;
Οι υπερασπιστές της ΔΕΗ επιστρατεύουν βέβαια κάθε τόσο και το όραμα των νέων προσλήψεων. Για μην τρέφουμε αυταπάτες για μαζικές προσλήψεις, σύμφωνα με την εταιρία BOOZ ALLERT HAMILTON, που εκπόνησε το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της επιχείρησης, η ανταγωνιστικότητα των ορυχείων κρίνεται χαμηλή σε σχέση με το λιθάνθρακα. Για να βελτιωθεί πρέπει να μειωθεί το κόστος λειτουργίας κατά 270 εκ. ευρώ, που σημαίνει μείωση των ελέγξιμων δαπανών κατά 18 – 74 % (4) και συνεπώς ανάλογη μείωση των προβλεπόμενων θέσεων εργασίας. Και βέβαια ας μην ξεχνούμε την επιχειρηματική καχεξία, στην όποια έχει καταδικαστεί η περιοχή καθώς η παρουσία της ΔΕΗ ενίσχυσε τη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, υπέσκαψε το πνεύμα επιχειρηματικότητας και η μείωσε τις σοβαρές επενδύσεις λόγω απαξίωσης της περιοχής και μη ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Χρόνια τώρα κάποιοι θέτουν τεχνητά στην κοινωνία το γνωστό δίλημμα «ΔΕΗ ή ΑΝΕΡΓΙΑ». Η πραγματικότητα όμως τους διαψεύδει, αφού το αποτέλεσμα μετά από 60 χρόνια είναι και ΔΕΗ & ΑΝΕΡΓΙΑ. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, σε αντίθεση με την γενικότερη τάση μείωσης που καταγράφεται την τελευταία τετραετία, παρουσιάζει αύξηση και βέβαια, παραμένουμε αρνητικοί πρωταθλητές στη χώρα με ποσοστό 16,7 %.
Όσοι θέτουν αυτού του είδους τα διλήμματα θεωρούν πως η εργασία σε εργολάβους (συχνά υπό τραγικές συνθήκες) ή η μερική απασχόληση, που η ίδια η ΔΕΗ εφαρμόζει, κρίνεται ως μια αξιοπρεπής εργασιακή διέξοδος ;
Οι υπερασπιστές της ΔΕΗ επιστρατεύουν βέβαια κάθε τόσο και το όραμα των νέων προσλήψεων. Για μην τρέφουμε αυταπάτες για μαζικές προσλήψεις, σύμφωνα με την εταιρία BOOZ ALLERT HAMILTON, που εκπόνησε το νέο επιχειρησιακό σχέδιο της επιχείρησης, η ανταγωνιστικότητα των ορυχείων κρίνεται χαμηλή σε σχέση με το λιθάνθρακα. Για να βελτιωθεί πρέπει να μειωθεί το κόστος λειτουργίας κατά 270 εκ. ευρώ, που σημαίνει μείωση των ελέγξιμων δαπανών κατά 18 – 74 % (4) και συνεπώς ανάλογη μείωση των προβλεπόμενων θέσεων εργασίας. Και βέβαια ας μην ξεχνούμε την επιχειρηματική καχεξία, στην όποια έχει καταδικαστεί η περιοχή καθώς η παρουσία της ΔΕΗ ενίσχυσε τη δημοσιοϋπαλληλική νοοτροπία, υπέσκαψε το πνεύμα επιχειρηματικότητας και η μείωσε τις σοβαρές επενδύσεις λόγω απαξίωσης της περιοχής και μη ελκυστικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ : το σύνθημα που έγινε αστείο.
Ο τρόπος με τον οποία έγινε χρήση και διαχείριση των τριών βασικών, φυσικών, μη ανανεώσιμων πόρων της περιοχής (έδαφος – νερά –λιγνίτες) δυστυχώς μετέτρεψε την έννοια «αειφόρος ανάπτυξη» σε κακόγουστο αστείο. Τι άραγε θα αφήσουμε στις επόμενες γενεές; Ποια η προοπτική τούτης της περιοχής;
Μήπως το «σχέδιο» διαχείρισης που εφαρμόστηκε ακολούθησε τη γνωστή λογική της .. στημένης λεμονόκουπας ;
Πόσοι και ποιοι από αυτούς, που σήμερα λαμβάνουν αποφάσεις, η έστω τις επικυρώνουν και τις ανέχονται, θα υπάρχουν μεθαύριο για να αναλάβουν τις ευθύνες που θα τους αποδώσουν οι επόμενες γενιές για την καταστροφή που συντελέστηκε ;
Ο τρόπος με τον οποία έγινε χρήση και διαχείριση των τριών βασικών, φυσικών, μη ανανεώσιμων πόρων της περιοχής (έδαφος – νερά –λιγνίτες) δυστυχώς μετέτρεψε την έννοια «αειφόρος ανάπτυξη» σε κακόγουστο αστείο. Τι άραγε θα αφήσουμε στις επόμενες γενεές; Ποια η προοπτική τούτης της περιοχής;
Μήπως το «σχέδιο» διαχείρισης που εφαρμόστηκε ακολούθησε τη γνωστή λογική της .. στημένης λεμονόκουπας ;
Πόσοι και ποιοι από αυτούς, που σήμερα λαμβάνουν αποφάσεις, η έστω τις επικυρώνουν και τις ανέχονται, θα υπάρχουν μεθαύριο για να αναλάβουν τις ευθύνες που θα τους αποδώσουν οι επόμενες γενιές για την καταστροφή που συντελέστηκε ;
Μια άλλη προοπτική για το μέλλον
Η πραγματικότητα που ορίζει την περιοχή μας σαν ενεργειακή καρδιά της Ελλάδας κάποια στιγμή, είτε το θέλουμε είτε όχι, θα πάψει να υφίσταται. Οι παγκόσμιοι ενεργειακοί συσχετισμοί, η μετατόπιση του ενεργειακού βάρους στο νότο, οι σύγχρονες ανάγκες για αποκέντρωση ισχύος και μικρές αποστάσεις μεταφοράς, η απελευθέρωση ενέργειας, η σταδιακή εξάντληση των αποθεμάτων, μας οδηγούν στην μεταλιγνιτική περίοδο.
Το μοντέλο της υπερσυγκέντρωσης της ενέργειας, που κυριάρχησε στην Ελλάδα για μισό αιώνα, ούτε επιθυμητό, ούτε εφικτό είναι πλέον. Τα συνθήματα περί «ενεργειακής καρδιάς» της χώρας, πέραν ενός παρωχημένου τοπικισμού δεν παράγουν τίποτα. Είτε μας αρέσει είτε η ΔΕΗ κάποια στιγμή θα μας εγκαταλείψει.
Συνεπώς οφείλουμε – ή μάλλον οφείλαμε από χρόνια - να προετοιμαστούμε για αυτή τη νέα πραγματικότητα, αλλά δεν το κάναμε. Έπρεπε ως τοπική κοινωνία, αξιοποιώντας τα τρέχοντα αναπτυξιακά προγράμματα και αξιώνοντας τη γενναία χρηματοδότηση του κράτους και της ΔΕΗ να έχουμε επεξεργαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ήπιας ανάπτυξης. Ένα πρόγραμμα που θα χαράσσει καινούριες προοπτικές με βάση τις αρχές της αειφορίας και τις νέες τεχνολογίες, που θα δημιουργεί νέες πράσινες θέσεις εργασίας και θα διασφαλίζει ποιότητα ζωής και αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο. Ο τοπικός πόρος ήταν ένα εργαλείο, που θα συνέβαλε σε μια τέτοια λογική, αλλά τελικώς εκφυλίστηκε και εκτροχιάστηκε σε όργανο μικροπολιτικής
Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ έχει καταθέσει σειρά προτάσεων ώστε να υπάρξει μια άλλη ανάπτυξη στη περιοχή, παράλληλα με την σταδιακή απεξάρτηση από τον λιγνίτη :
· Επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενεργείας. Να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητες για δημιουργία αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων (Στη Μεγαλόπολη η ΔΕΗ ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός μεγάλου φωτοβολταϊκού πάρκου 50MW σε παλαιά ορυχεία, ενώ εδώ διεκδικούμε … πίστες για Φόρμουλα 1 ! )
· Χαρακτηρισμός της περιοχής ως «Πράσινης ενεργειακής ζώνης» , με ειδικά κίνητρα για την προσέλκυση επιχειρήσεων παραγωγής εξοπλισμού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
· Θεσμοθέτηση ειδικού τέλους για κάθε MW που χάνεται από την περιοχή, (ή πιο απλά για κάθε λιγνιτική μονάδα που θα κλείνει λόγω ολοκλήρωσης του κύκλου ζωής της). Το τέλος είναι υποχρέωση της Πολιτείας να το καταβάλει ως αντιστάθμισμα για την καταστροφή των φυσικών πόρων της περιοχής (έδαφος, υπέδαφος, νερά). Τα χρήματα αυτά θα επενδύονται στην περιοχή κυρίως σε έργα ανάταξης του φυσικού κεφαλαίου, που θα δημιουργούν παράλληλα νέες θέσεις εργασίας.
· Αύξηση του Τοπικού πόρου ανάπτυξης και αλλαγή του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης.
Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση καλούμε για άλλη μια φορά την τοπική κοινωνία και τους τοπικούς φορείς να αντιδράσουν στην διαφαινόμενη διάνοιξη του ορυχείου Ποντοκώμης. Είναι το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε, αν σεβόμαστε τον εαυτό μας και τον τόπο, αν νοιαζόμαστε για το μέλλον των επόμενων γενιών, κι αν θέλουμε να αγωνιζόμαστε στο πλάι του παγκόσμιου κινήματος για τη σωτηρία του πλανήτη.
Διαφορετικά θα αποδείξουμε για άλλη μια φορά πως τα παθήματα δεν μας γίνονται μαθήματα.
Η πραγματικότητα που ορίζει την περιοχή μας σαν ενεργειακή καρδιά της Ελλάδας κάποια στιγμή, είτε το θέλουμε είτε όχι, θα πάψει να υφίσταται. Οι παγκόσμιοι ενεργειακοί συσχετισμοί, η μετατόπιση του ενεργειακού βάρους στο νότο, οι σύγχρονες ανάγκες για αποκέντρωση ισχύος και μικρές αποστάσεις μεταφοράς, η απελευθέρωση ενέργειας, η σταδιακή εξάντληση των αποθεμάτων, μας οδηγούν στην μεταλιγνιτική περίοδο.
Το μοντέλο της υπερσυγκέντρωσης της ενέργειας, που κυριάρχησε στην Ελλάδα για μισό αιώνα, ούτε επιθυμητό, ούτε εφικτό είναι πλέον. Τα συνθήματα περί «ενεργειακής καρδιάς» της χώρας, πέραν ενός παρωχημένου τοπικισμού δεν παράγουν τίποτα. Είτε μας αρέσει είτε η ΔΕΗ κάποια στιγμή θα μας εγκαταλείψει.
Συνεπώς οφείλουμε – ή μάλλον οφείλαμε από χρόνια - να προετοιμαστούμε για αυτή τη νέα πραγματικότητα, αλλά δεν το κάναμε. Έπρεπε ως τοπική κοινωνία, αξιοποιώντας τα τρέχοντα αναπτυξιακά προγράμματα και αξιώνοντας τη γενναία χρηματοδότηση του κράτους και της ΔΕΗ να έχουμε επεξεργαστεί ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ήπιας ανάπτυξης. Ένα πρόγραμμα που θα χαράσσει καινούριες προοπτικές με βάση τις αρχές της αειφορίας και τις νέες τεχνολογίες, που θα δημιουργεί νέες πράσινες θέσεις εργασίας και θα διασφαλίζει ποιότητα ζωής και αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο. Ο τοπικός πόρος ήταν ένα εργαλείο, που θα συνέβαλε σε μια τέτοια λογική, αλλά τελικώς εκφυλίστηκε και εκτροχιάστηκε σε όργανο μικροπολιτικής
Η ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ έχει καταθέσει σειρά προτάσεων ώστε να υπάρξει μια άλλη ανάπτυξη στη περιοχή, παράλληλα με την σταδιακή απεξάρτηση από τον λιγνίτη :
· Επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενεργείας. Να εκμεταλλευτούμε όλες τις δυνατότητες για δημιουργία αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων (Στη Μεγαλόπολη η ΔΕΗ ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός μεγάλου φωτοβολταϊκού πάρκου 50MW σε παλαιά ορυχεία, ενώ εδώ διεκδικούμε … πίστες για Φόρμουλα 1 ! )
· Χαρακτηρισμός της περιοχής ως «Πράσινης ενεργειακής ζώνης» , με ειδικά κίνητρα για την προσέλκυση επιχειρήσεων παραγωγής εξοπλισμού ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
· Θεσμοθέτηση ειδικού τέλους για κάθε MW που χάνεται από την περιοχή, (ή πιο απλά για κάθε λιγνιτική μονάδα που θα κλείνει λόγω ολοκλήρωσης του κύκλου ζωής της). Το τέλος είναι υποχρέωση της Πολιτείας να το καταβάλει ως αντιστάθμισμα για την καταστροφή των φυσικών πόρων της περιοχής (έδαφος, υπέδαφος, νερά). Τα χρήματα αυτά θα επενδύονται στην περιοχή κυρίως σε έργα ανάταξης του φυσικού κεφαλαίου, που θα δημιουργούν παράλληλα νέες θέσεις εργασίας.
· Αύξηση του Τοπικού πόρου ανάπτυξης και αλλαγή του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης.
Κλείνοντας αυτή την παρουσίαση καλούμε για άλλη μια φορά την τοπική κοινωνία και τους τοπικούς φορείς να αντιδράσουν στην διαφαινόμενη διάνοιξη του ορυχείου Ποντοκώμης. Είναι το ελάχιστο που έχουμε να κάνουμε, αν σεβόμαστε τον εαυτό μας και τον τόπο, αν νοιαζόμαστε για το μέλλον των επόμενων γενιών, κι αν θέλουμε να αγωνιζόμαστε στο πλάι του παγκόσμιου κινήματος για τη σωτηρία του πλανήτη.
Διαφορετικά θα αποδείξουμε για άλλη μια φορά πως τα παθήματα δεν μας γίνονται μαθήματα.
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου