Όραμα και στόχευση για την διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς - με το βλέμμα στην Ευρώπη του 2020

του Καραμάρκου Κώστα, Συμβούλου Περιφερειακής Ανάπτυξης

1.   Διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Δυτική Μακεδονία: Ουτοπία ή πραγματικότητα ?

Κατ' αρχήν προσθέτω και ένα σχετικό κείμενο στην ερώτηση:  Πολιτιστικά μνημεία του πρόσφατου παρελθόντος _ Στάση αναμονής (;) ή επιλεκτική αξιοποίηση (;)

Ο οποιοσδήποτε στρατηγικός σχεδιασμός καταλήγει να γίνεται μία ουτοπική άσκηση επί χάρτου, είτε όταν δεν υπάρχουν πόροι που θα καταλήξουν στη χρηματοδότηση  παρεμβάσεων, είτε όταν δεν υπάρχει η αντίστοιχη πολιτική βούληση. 

Η ύπαρξη ενός ενοποιημένου Περιφερειακού Σχεδίου Πολιτιστικής Κληρονομιάς, σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο, για να μιλάει κανείς για οργανωμένη πολιτιστική διαχείριση. Όταν ένα τέτοιο σχέδιο δεν υφίσταται, είναι αναπόφευκτο τα όποια αποτελέσματα να περιορίζονται σε επί μέρους περιοχές, όπου οι πολιτικοί παίκτες έθεσαν τέτοιες δράσεις στον σχεδιασμό των γεωγραφικών ορίων ευθύνης τους.

Σ' αυτή την περίπτωση μπορούμε να μιλάμε μόνο για αποσπασματικές αναπτυξιακές πολιτικές & δεν υπάρχει λόγος για οποιαδήποτε συζήτηση σε περιφερειακό επίπεδο, πόσο μάλλον για συνολικό σχεδιασμό διαχείρισης του τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς.     

2. Ποιες μπορεί να είναι οι περιφερειακές προτεραιότητες & πως μπορούν να ιεραρχηθούν ? 

Σαφέστατα το κύριο ζητούμενο στα χρόνια που έρχονται για την κατεύθυνση  των πολιτικών και των όποιων χρηματοδοτήσεων υπάρχουν, είναι η απασχόληση και η επιχειρηματικότητα.

Οι ελάχιστοι πόροι πρέπει να κατευθύνονται (και κυρίως να διαχειρίζονται ορθολογικά) σε δράσεις σχετιζόμενες πλέον με την αξιοπρεπή επιβίωση των πολιτών.

Για τους τομείς που μοιραία βρίσκονται τελευταίοι στις αναπτυξιακές προτεραιότητες (πολιτισμός – αθλητισμός) οι επιλογές μοιάζουν να είναι δύο:

Είτε μηδενική δραστηριοποίηση είτε στοχευμένη επιλεκτική δραστηριοποίηση  μικρής κλίμακας.

Η ιεράρχηση των προτεραιοτήτων εκτιμώ πως θα πρέπει να γίνει με ένα κυρίως κριτήριο:

«Να χρηματοδοτηθούν παρεμβάσεις φορέων που έχουν την πολιτιστική κληρονομιά ως κορυφαία προτεραιότητα της πολιτικής τους και σε γεωγραφικές περιοχές που το πολιτιστικό δημόσιο προϊόν συναντά την ιδιωτική τουριστική συν-εκμετάλλευση. Οι παρεμβάσεις πρέπει να έχουν όχι μόνο την ομόθυμη σύμφωνη γνώμη των κατοίκων και των λοιπών εμπλεκομένων, αλλά και την ενεργό συμμετοχή τους (όπου αυτό είναι εφικτό)» 

 

3.    Ποιες είναι οι σύγχρονες ευρωπαϊκές πρακτικές αξιοποίησης πολιτιστικής κληρονομιάς και η ποια η δυνητική εφαρμογή τους στη Δυτική Μακεδονία ?

H EE ακολουθεί κυρίως το Σχέδιο Πολιτισμού με γενικές αρχές διαρκούς ανάπτυξης, που αποσκοπούν στην προώθηση μιας λογικής χρήσης των πόρων. Βασικός στόχος η ένταξη της πολιτιστικής κληρονομιάς στη σύγχρονη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή.

Σήμερα, δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για να μην αξιοποιούνται και στο μέγιστο δυνατό βαθμό τα πολιτιστικά αγαθά ως προϊόντα προστιθέμενης αξίας. Ακόμη και σε μη έντονα ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ τα πολιτιστικά μνημεία αποτελούν εργαλεία οικονομικής συνοχής και δημιουργούς προστιθέμενης αξίας και απασχόλησης.

Στη Δυτική Μακεδονία θα πρέπει να ολοκληρωθεί ένας περιφερειακός σχεδιασμός υποχρεωτικά με χωρικές προτεραιότητες και με στόχο ολοκληρωμένες και όχι αποσπασματικές λύσεις, πάντα με άξονα τα ποσά που θα υπάρχουν ή θα επιλεγούν ως διαθέσιμα για τον τομέα του πολιτισμού.

Κανείς επισκέπτης δεν μετακινείται πλέον για να δει μια πέτρινη βρύση ή μια μοναστηριακή πέτρινη περίφραξη που αναμορφώθηκε ή ένα μόνο διατηρητέο αρχοντικό  ανάμεσα σε εκατό ετοιμόρροπα.

Ο πολιτισμός θα πρέπει να αποτελέσει αυτοτελή τομέα διαρθρωτικής παρέμβασης αξιοποιώντας και τις όποιες πιθανότητες εμπλοκής και ιδιωτικών κεφαλαίων.

____________________________________________________________

του Μυλωνά Δημήτρη, Δρ. Κλασσικής Αρχαιολογίας

1.   Διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Δυτική Μακεδονία: Ουτοπία ή πραγματικότητα ?

 Ο όρος «Πολιτιστική Κληρονομιά» αναφέρεται σε μνημεία, ομάδες κτισμάτων και χώρων με ιστορική, αισθητική, αρχαιολογική, επιστημονική, εθνολογική ή ανθρωπολογική αξία. Αντίστοιχα, ο όρος «διαχείριση» αφορά τόσο στην προστασία και τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και στην ανάδειξη, την προβολή και την αξιοποίησή της. Στην Ελλάδα ο τομέας του πολιτισμού χαρακτηρίζεται από τον καθοριστικό ρόλο του κράτους: η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί σχεδόν αποκλειστική αρμοδιότητα του Υπουργείου Πολιτισμού και των υπηρεσιών του.

Η συγκεντρωτική κρατική επίβλεψη της πολιτιστικής κληρονομιάς θα μπορούσε από μόνη της να δώσει αρνητική απάντηση στο ερώτημα. Καθώς, όμως, είναι κάτι παραπάνω από ορατή η έλλειψη κεντρικού σχεδιασμού και χρηματικών πόρων, η διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς ούτε ουτοπία είναι ούτε μπορεί να αφεθεί στο έλεος της όποιας κεντρικής παρέμβασης. Ο πολιτισμός παρέχει μια ισχυρή εναλλακτική στο μεταβιομηχανικό κόσμο και τα πολιτιστικά αγαθά διαθέτουν μεγάλη προστιθέμενη αξία.

Οφείλουν να γίνουν συγκεκριμένα και απλά βήματα, τα οποία φαντάζουν μέχρι σήμερα ακατόρθωτα: α) πολιτιστικός σχεδιασμός από ειδικούς επιστήμονες (αναγκαίος για την ανάπτυξη μιας οικονομικά επιτυχημένης περιφέρειας), β) SWOT ανάλυση και ανάδειξη πολιτιστικών αγαθών ή τομέων πολιτισμού σε σημαίες της πολιτιστικής πολιτικής, γ) διασύνδεση του πολιτισμού με τομείς, όπως ο τουρισμός, η εκπαίδευση και η έρευνα και δ) εφαρμογή της νομοθεσίας για μια αποκεντρωμένη πολιτιστική πολιτική (Ν. 3463/2006, Ν.3852/2010).

2.   Ποιες μπορεί να είναι οι περιφερειακές προτεραιότητες & πως μπορούν να ιεραρχηθούν ?  

Η κεντρική πολιτιστική πολιτική στηρίχθηκε όλα τα χρόνια στην ανάδειξη και αξιοποίηση του αρχαιολογικού πλούτου της χώρας (αρχαία και βυζαντινά μνημεία). Οι υπόλοιποι τομείς είτε έμεναν αναξιοποίητοι είτε αναπτύχθηκαν ελάχιστα. Η ύπαρξη, ωστόσο, και άλλων πολιτιστικών αγαθών πέρα των αρχαιολογικών θησαυρών, μας αποκαλύπτει που πρέπει να δομηθεί ο περιφερειακός σχεδιασμός και ποιες ιεραρχήσεις οφείλει να θέσει:  βιομηχανική κληρονομιά, σύγχρονη πολιτιστική έκφραση (ζωγραφική, φωτογραφία, θέατρο, μουσική), ανάδειξη της τοπικής ιδιαιτερότητας μέσα από την αναβίωση τοπικών εθίμων, ανάδειξη του φυσικού αποθέματος (γεωλογικά φαινόμενα και παλαιοντολογικά ευρήματα) και προβολή των φεστιβάλ που διοργανώνονται στην περιφέρειά μας ως τμήμα της νέας πολιτικής οικονομίας των συνεργασιών στην αστική και τοπική διακυβέρνηση. 

3.    Ποιες είναι οι σύγχρονες ευρωπαϊκές πρακτικές αξιοποίησης πολιτιστικής κληρονομιάς και η ποια η δυνητική εφαρμογή τους στη Δυτική Μακεδονία ?

Η Ευρώπη, διαθέτοντας πολιτιστική πολυμορφία, επιχειρεί να εντάξει κάθε πολιτιστική έκφραση σε μια κοινή ευρωπαϊκή κληρονομιά, την οποία επιθυμεί να διαφυλάξει και να την κάνει πιο προσβάσιμη.

Το πρόγραμμα «Πολιτισμός 2007-2013» επιδίωκε την ανάδειξη του πολιτιστικού χώρου, ο οποίος είναι κοινός για τους Ευρωπαίους και βασίζεται στην κοινή πολιτιστική κληρονομιά, μέσω της ανάπτυξης συνεργατικών δραστηριοτήτων και της ενθάρρυνσης για τη δημιουργία ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Η νέα προγραμματική περίοδος 2014-2020 κάνει λόγο στον τομέα του πολιτισμού για τη «Δημιουργική Ευρώπη». Η Ευρώπη πρέπει να επενδύσει περισσότερο στον πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα, επειδή συμβάλλουν σημαντικά στην οικονομική ανάπτυξη, την απασχόληση, την καινοτομία και την κοινωνική συνοχή. Η «Δημιουργική Ευρώπη» θα διασφαλίσει την προώθηση της πολιτιστικής και γλωσσικής πολυμορφίας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας του πολιτιστικού και του δημιουργικού τομέα.

Οι κατευθυντήριες γραμμές έχουν τεθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο άρρηκτος δεσμός του πολιτισμού και της  δημιουργικότητας αποτελεί ίσως τον ακρογωνιαίο λίθο για την αειφορική ανάπτυξη του πολιτισμού σε συνδυασμό με τον τουριστικό & αγροτοδιατροφικό τομέα.