Η κιβωτός των σπόρων βουλιάζει

της ΣΟΦΙΑΣ ΣΠΥΡΟΥ,
Φωτογραφίες: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΒΡΑΜΙΔΗΣ

Τα πολύτιμα δείγματα από εξαφανισμένα ή σπάνια φυτά, άγρια αλλά και της γεωργίας, που συλλέγει και διατηρεί από το 1981 η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού στη Θεσσαλονίκη, σαπίζουν λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Η Ελλάδα, ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα βιοποικιλότητας παγκοσμίως, δεν έχει πάρει σοβαρά το ρόλο της

Σε κατάσταση αβεβαιότητας και αδράνειας βρίσκεται η Τράπεζα Γενετικού Υλικού της Ελλάδας, καθώς περιμένει εδώ και δύο χρόνια την απαραίτητη χρηματοδότηση για να συνεχίσει να προστατεύει το γενετικό φυτικό υλικό της χώρας. Ως αποτέλεσμα, κινδυνεύει η κιβωτός βιοποικιλότητας και το φυσικό κεφάλαιο από ελληνικά φυτά, σύγχρονα και του παρελθόντος, που διατηρεί προς όφελος της ανθρωπότητας.

Η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΤΓΥ), που ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1981, άνοιξε νέους δρόμους για την προστασία του περιβάλλοντος. «Ξεκινήσαμε με ισχυρή υποστήριξη από τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO), ο οποίος είχε επιλέξει για τη δημιουργία Τράπεζας την Ελλάδα, καθώς έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα βιοποικιλότητας παγκοσμίως», λέει ο κ. Νίκος Σταυρόπουλος, πρώην προϊστάμενος της ΤΓΥ και εθνικός συντονιστής σε θέματα φυτογενετικών πόρων. Μια σειρά από είδη, όπως τα άγρια και καλλιεργούμενα σιτηρά ή ορισμένα φαρμακευτικά - αρωματικά είναι αυτόχθονα είδη για τα οποία η Ελλάδα είναι το παγκόσμιο κέντρο καταγωγής. Παραλλαγές που δημιουργήθηκαν στο χρόνο, καθώς ασκήθηκε από πολύ νωρίς η γεωργία στην περιοχή, εξηγούν και τον σημερινό πλούτο σε φυτική βιοποικιλότητα των φυσικών οικοσυστημάτων.

Η Τράπεζα έπαιξε αποφασιστικό ρόλο διασώζοντας φυτά της γεωργίας που απειλούνταν από εξαφάνιση τις τελευταίες δεκαετίες. «Αποστολή της Τράπεζας ήταν να προστατεύσει ό,τι γενετικό υλικό είχε διασωθεί. Η γενετική διάβρωση που αντιμετώπισε η ελληνική γεωργία ήταν δραματική τη μεταπολεμική περίοδο σε σύγκριση με προηγούμενες δεκαετίες», αναφέρει ο κ. Σταυρόπουλος. Μετά το 1950 χάθηκαν εκατοντάδες ποικιλίες, καθώς επικράτησαν νέες, γενετικά βελτιωμένες και εμπορικά πιο αποδοτικές. «Είναι σαν να καταργήσαμε τα ποδήλατα, επειδή βγήκαν τα αυτοκίνητα».

Με εξερευνητικές αποστολές για τον εντοπισμό και τη συλλογή ποικιλιών, η Τράπεζα συγκέντρωσε πάνω από 14.500 συλλογές άγριων και καλλιεργούμενων συγγενών φυτών. «Με ειδική επεξεργασία καθαρίζουμε, ξηραίνουμε και συσκευάζουμε ερμητικά το σπόρο κάθε ποικιλίας πριν τους βάλουμε σε ψυγεία. Σε συνθήκες κατάψυξης, στους -21 βαθμούς, μπορεί να διατηρηθούν περίπου είκοσι χρόνια. Για να διατηρήσουν τη βλαστικότητα, πρέπει να αναπαράγουμε τα φυτά ανά εικοσαετία και να παίρνουμε νέους σπόρους, προκειμένου να αντικαθιστούμε τις γερασμένες συλλογές. Παράλληλα, «ακτινογραφούμε» τις ποικιλίες αξιολογώντας τα χαρακτηριστικά τους, τόσο για τη γεωργία όσο και για τη γενετική. Τέλος, τεκμηριώνουμε το αποτέλεσμα των ερευνών σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων, υποστηρίζοντας την πρόσβαση σε επιστήμονες καθώς και σε αρμόδιους φορείς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό στη γενετική πληροφορία», ισχυρίζεται ο κ. Στέλιος Σαμαράς, συνταξιούχος ερευνητής της ΤΓΥ. Το παραπάνω έργο συντελέστηκε με τη συνεργασία επιστημόνων από τα κυριότερα φυτοτεχνικά ιδρύματα του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και του Εθνικού Ιδρύματος Γεωργικών Ερευνών (ΕΘΙΑΓΕ), καθώς και από τις αρμόδιες έδρες γενετικής, βελτίωσης φυτών, βιολογίας και βοτανικής πολλών πανεπιστημίων της χώρας.

Σε πελάγη αβεβαιότητας

Η επιστημονική γνώση αλλά και οι χιλιάδες συλλογές φυτών που δημιούργησε η Τράπεζα στα τριάντα χρόνα λειτουργίας της βρίσκεται τώρα σε κίνδυνο. «Τη δεκαετία του '80, όταν ξεκινήσαμε, η Ελλάδα ήταν πρωτοπόρος στην προσπάθεια συλλογής και διαφύλαξης γενετικού υλικού. Σήμερα, έχει μείνει πίσω σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ χώρες όπως η Τουρκία αλλά και η Αλβανία εξελίσσονται πιο δυναμικά», λέει ο κ. Σταυρόπουλος.

Το πρόβλημα της έλλειψης χρηματοδότησης, που εκδηλώνεται έντονα από το 2007, σήμερα αγγίζει τα όρια της πτώχευσης του ερευνητικού οργανισμού. «Λόγω μείωσης του κονδυλίου για την έρευνα και ειδικά για το Εθνικό Ιδρυμα Γεωργικών Ερευνών (ΕΘΙΑΓΕ), στο οποίο η Τράπεζα υπάγεται, δεν αναπληρώθηκαν τα στελέχη της Τράπεζας που συνταξιοδοτήθηκαν ώς το 2008. Μετά και τη λήξη πρόσφατου ερευνητικού προγράμματος, αναγκαστήκαμε να απολύσουμε και γενετικούς επιστήμονες, που είχαν προσληφθεί και καταρτιστεί στο πλαίσιο του προγράμματος». Επιπλέον, για νέα κτιριακή εγκατάσταση που ολοκληρώθηκε, δεν δόθηκε ποτέ έγκριση παραλαβής. Τέλος, εκκρεμεί και σε διοικητικό επίπεδο απόφαση της κεντρικής υπουργικής αρχής για την ένταξη της Τράπεζας είτε στο ΕΘΙΑΓΕ είτε στο υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.

Σήμερα, χωρίς ερευνητικό προσωπικό, οι συλλογές των σπόρων σε μακρά διατήρηση σαπίζουν, σημειώνοντας μεγάλη απώλεια για τη βιοποικιλότητα. «Υπολογίζω ότι γύρω στις 5.000 από τις 14.500 ποικιλίες που είχαμε έχουν ήδη καταστραφεί. Ενώ χρειάζεται άμεσα να αναπαραγάγουμε άλλες για να προλάβουμε περισσότερες απώλειες», σημειώνει ο κ. Νίκος Σταυρόπουλος.

Τι προσφέρει η Τράπεζα

Η έρευνα δημιουργεί νέες βελτιωμένες ποικιλίες φυτών της γεωργίας που μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες του αυξανόμενου πληθυσμού για τροφή. Για την ανάπτυξη της παγκόσμιας γεωργίας, με στόχο να συμβάλουν στην αντιμετώπιση του ελλείμματος τροφής κυρίως σε αναπτυσσόμενες χώρες, λειτουργούν μια σειρά από Τράπεζες παρόμοιες με την ελληνική ΤΓΥ, τις οποίες έχει ιδρύσει ανά τον κόσμο ο FAO. Αποστολή της ελληνικής ΤΓΥ είναι να συμμετέχει στη διεθνή έρευνα διαθέτοντας τον πράσινο θησαυρό της ελληνικής βιοποικιλότητας στην έρευνα προς όφελος της ανθρωπότητας.

Παράλληλα με το ερευνητικό της έργο, η ΤΓΥ έχει ωφελήσει την Ελλάδα, δημιουργώντας μια νέα δεξαμενή επιστημονικής γνώσης και παράδοση σε θέματα τεχνογνωσίας στη γενετική επιστήμη. Η ΤΓΥ έχει επίσης συμβάλει σημαντικά στην πράσινη ανάπτυξη της Ελλάδας, αφού με τους πόρους που κινητοποίησε μέσα από την ανάπτυξη προγραμμάτων έχει προσελκύσει σημαντικές εισροές ξένων επενδύσεων για την έρευνα στην Ελλάδα.

Επιπλέον, η ΤΓΥ μπορεί να παίξει στρατηγικό ρόλο στην ανάπτυξη της σύγχρονης γεωργίας. Σε αντίθεση με το παρελθόν, οπότε η παραγωγή ήταν ζητούμενο στη γεωργία, σήμερα στόχος είναι η ποιοτική παραγωγή και η διατήρηση της γεωργικής υπαίθρου. Στη νέα ευκαιρία που προσφέρεται για την ανάπτυξη επώνυμης ποιοτικής γεωργίας με ντόπιες ποικιλίες, η Τράπεζα μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο. «Η Τράπεζα δέχεται διαρκώς αιτήματα από ομάδες περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων αγροτών για διάθεση σπόρων εκλεκτών ντόπιων ποικιλιών, τα οποία σήμερα αδυνατεί να ικανοποιήσει, γιατί έχει σχεδόν μηδενική χρηματοδότηση για τον αναπολλαπλασιασμό αυτών των ποικιλιών».

Η επόμενη μέρα

Εως ότου δοθεί πιο μόνιμη λύση, επιτακτική ανάγκη είναι μια σειρά από δράσεις προτεραιότητας για την ΤΓΥ. Αν τερματιστεί χωρίς πρόνοια η λειτουργία της, «θα βρεθεί σε άμεσο κίνδυνο καταστροφής όλο το γενετικό υλικό της χώρας», επισημαίνει ο κ. Σταυρόπουλος. Παράλληλα, στόχος για την Τράπεζα είναι να διατηρήσει τους καταρτισμένους γενετικούς επιστήμονες και στελέχη του ερευνητικού οργανισμού. «Η δημιουργία στελεχών είναι σημαντικό επίτευγμα το οποίο πρέπει να διατηρήσουμε, καθώς είναι δύσκολο να προσελκύσουμε εκπαιδευμένους γενετιστές. Επιπλέον, πρέπει άμεσα να προχωρήσουμε στην αξιολόγηση ντόπιων ποικιλιών για να επιλεγούν οι καταλληλότερες για χρήση στην επώνυμη ποιοτική ή οικολογική γεωργία».

από την ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ